Materijalna kultura Srbije

(46.145348°N 19.975815°E)

šifra:BAC459 tag:zemljano utvrđenje tag:opidum

Na severoistočno-istočnom obodu naselja u pravcu Tise pruža se kompleks prekriven veštačkim uzvišenjima koja su nekada činila jednu veliku ili više pojedinih zemljanim bedemima utvrđenih fortifikacija. Jedna od pretpostavki je da nasipi potiču iz vremena Avara (tj. 6. vek). Malobrojna arheološka istraživanja koja su sprovedena, osim nekoliko pronađenih grobnica nisu dala neke konačne odgovore o nastanku i upotrebi objekta. Ukoliko su pretpostvke nekih istraživača tačne, ovde je postojalo utvrđenje neverovatnih razmera.

(46.066522°N 20.060932°E)

tag:zemljano utvrđenje

Od utvrđenja danas ne postoji nikakav trag. Na Ribarskom trgu podignut je spomenik kao podsetnik na nestali istorijski objekt.

(45.7214°N 20.4188°E)

tag:zemljano utvrđenje

Utvrđeno je da se na prostranoj banatskoj zaravni nalazio zemljani bedem koji je opasivao prostor od 1 - 1,5 km. Dalja istraživanja nisu vršena. Pretpostavlja se da je utvrđenje podigao bugarski vojvoda Glad radi odbrane od Mađara.

(45.810185°N 18.996114°E)

(45.596305°N 20.117475°E)

period:turska vladavina stanje:vidljivi ostaci pristup:pešačenje do 100 m

Vidljivi su minimalni ostaci bedema, većim delom potopljeni. Na lokaciji se, zavisno od vodostaja Tise mogu videti: deo bedema sa tablom i deo kule ili bedema, pedesetak metara uzvodno, ukopani ispod nivoa terena. Utvrđenje je tu postojalo, verovatno, još u rimsko vreme. Poslednja istraživanja su pokazala da se gabarit tvrđave protezao do duboko u sadašnje korito Tise. Poslednju veliku bitku tvrđava je doživela 1551. godine kada je Mehmed Paša Sokolović tvrđavu osvojio, a obližnju crkvu Araču spalio.

(45.52775°N 19.657377°E)

stanje:dobro pristup:putničkim vozilom status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0113 tag:zemljano utvrđenje tag:opidum status:spomenik prirode

Elipsasti zemljani bedem visok oko 3 m, prostire se celim svojim obimom usred plodne oranice. Činio je zaštitu manjeg sela, moguće od tridesetak osoba. Do lokacije se može stići putničkim vozilom - ako nije bilo obilnih kiša prethodnih dana. Po skretanju sa magistralnog puta na atarski put, vozi se manje od 2 km, pravo i stiče se do objekta, koji se ne može promašiti. Ovo mesto je i zaštićeni spomenik prirode zbog očuvane reliktne stepske vegetacije.

(45.3928°N 19.2218°E)

posete:svakodnevno status:prostorna kulturno istorijska celina od izuzetnog značaja šifra:PKIC0052

Tvrđava sa podgrađem je zaštićena kao prostorna kulturno istorijska celina od izuzetnog značaja. Centralna kula je potpuno obnovljena i pretvorena u izložbeni i muzejski prostor. Delovi bedema su restaurirani. Prilaz i drveni mostić, potkrovlje - vidikovac, kao i informacioni punkt čine celinu potpuno funkcionalnom.

(45.290945°N 19.441862°E)

tag:zemljano utvrđenje tag:opidum status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0110

Jedva su vidljivi, ali se uočavaju iako se parcela preorava. Opidum je bio pravougaoni, dimenzija 150

(45.2519°N 19.8623°E)

status:prostorna kulturno istorijska celina od velikog značaja šifra:PKIC0041

Istorija gradnje počinje još u vreme Rimljana, a trajala je neprestano, sve do 19 veka. Posle Drugog svetskog rata nema više vojnu namenu. Po površini (112 Ha) druga je tvrđava po veličini u Evropi.

(45.16954°N 20.00851°E)

status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0118

Ostaci rimskog utvrđenja iz 3. veka. Vidljive su osnove kule prečnika 8 do 10 metara. U okolini je pronađeno i rimsko groblje. Doskora nepristupačno, ovo mesto je sada izašlo na svetlo dana - odmah pored prolazi nova trasa pruge (verovatno i usputna stanica) Beograd - Novi Sad. Tačan naziv utvrđenja nije poznat, mogući su AdHerkule ili Kastra Hercule, a postoje pretpostavke da bi ovo mogao biti Akuminkum, sediŠte legije i dela rečne flote ("Arheološka nalazišta rimskog perioda u Vojvodini", Maja Đorđević).

(45.221538°N 19.615296°E)

status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0114

Na lokalitetu „Kuva“ otkriveno je rimsko vojno utvrđenje Castellum Onagrinum, podignuto u 4. veku. Otkriveni i istraženi ostaci obuhvataju kulu sa temeljima polukružne osnove, severni odbrambeni bedem, kasno antičku grobnicu. Uz severni bedem nalazila se sarmatska nekropola, dok masivne temeljne stope uz obalu Dunava, otkrivaju postojanje pristaništa. ("Arheološka nalazišta rimskog perioda u Vojvodini" Maja orđević)

(45.1497°N 19.6812°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0143 period:rimski

Ostaci rimskog utvrđenja nalaze se na visu brda Gradac nad nekadašnjim putem koji je iz Banoštora išao za Sremsku Mitrovicu. Osnove utvrđenja su potpuno očuvane, zidovi po negde do visine metar i po. Prepoznaje se prilaz sa istoka koji ide uskim grebenom brda, kao i usek koji je odvajao prilaz od ulaza u prostor tvrđave. Na zapadnom kraju takođe je pravljen duboki usek između bedema i ostatka brda.

(45.123°N 21.325°E)

stanje:savršeno status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1097

Objekat je potpuno renoviran. Kula je u savršenom stanju, manji objekat, sačuvanih zidova je konzerviran, plato i ograda popločani. U kuli na sva tri nivoa postoji muzejsko-izložbena postavka, a spoljne stepenice i visoki doksat su, kako ukras, tako i lep vidikovac. Tik ispod kule je padina na kojoj je skakalište paraglajdera gde često organizuju svoje skupove.

(44.824976°N 21.340011°E)

Nalazi se na ostrvu Sapaja gde Karašica, odnosno kanal DTD utiče u Dunav. Mesto je uglavnom potopljeno preko godine. Ostaci se mogu videti samo u vreme niskog vodostaja. --- Utvrđenje je podigla rimska vojska krajem 3. veka. Preko puta, na desnoj obali Dunava, nalazilo se utvrđenje Lederata. Pretpostavlja se da je Trajan u svom prvom pohodu protiv Dačana Dunav prešao preko pontonskog mosta baš na ovom mestu. ("Arheološka nalazišta rimskog perioda u Vojvodini" Maja orđević)

(44.729744°N 20.975278°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1150

Na platou nekadašnje tvrđave nalazi se hotel i prostor za šetnju i odmor. Od stare tvrđave ostali su delovi bedema u dužini tridesetak metara na ivici lesne zaravni prema marini. Na platou koji su čuvali bedemi po konfiguraciji terena uočava se veličina fortifikacije, kao i komunikacioni putevi. Između ovog platoa i većeg, na kome se (pretpostavljamo) nalazio Stari grad, vidi se duboki rov koji je, moguće, bio ispunjen vodom. Veliku atrakciju predstavlja 80-tak metara duga replika reljefa dna reke Dunav u toku od Apatina do Kladova, sa oznakama gradova i ušća svih reka. Replika je postavljena na glavnom platou, ispred hotela, u nivou tla.

(45.151887°N 19.271455°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1347 pristup:putničkim vozilom stanje:vidljive osnove pristup:otežan, gusto rastinje tag:zemljano utvrđenje tag:opidum

Tragovi utvrđenog grada - zemljani rovovi i dve polukružne veštačke uzvišice. Od gustog rastinja vide se obrisi samo na par mesta. Vrhu prve od dve zaravni ne može se prići, trnovito šiblje je gusto isprepleno, a strmina velika. Na vrh druge se može pristupiti, prilaz je nešto manje strm i manje zarastao. Na licu mesta se prepoznaju bedemi i useci, njihov zemljani deo, čak mislim, u svoj svojoj dubini (visini). Uspon na vrh je izuzetno strm sa južne strane, dok je sa istočne mnogo blaži.

(45.006565°N 19.217670°E)

period:14. vek period:turski status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1355

Od utvrđenja preostali su bedemi koji opasuju zemljano uzvišenje i to severni sa leve strane ulaza, istočni i južni u celoj dužini. Zapadni deo bedema skoro ne postoji. Utvrđenje potpuno prekriva trougao koji formiraju dve reke pred ušćem. Na gornjem platou nema tragova gradnje iz tog doba. Cela površina je prekrivena zemljom, a jedini objekt na platou je savremena stambena zgrada.

(45.144°N 19.775°E)

stanje:loše period:rimski status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1289

Pretpostavlja se da objekt potiče iz rimskog doba. Sama kula je u dobrom stanju. Bedemi i kula na ulazu nisu konzervirani, plato između nije uređen. Na postoji ulaz u unutrašnjost kule. Kula je u fazi rekonstrukcije.

(45.144516°N 20.2537734°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1153 period:gvozdeno doba period:Skordisci period:rimski stanje:značajni ostaci pristup:pešačenje do 100 m

Postoje pretpostavke da je ovo bio rimski grad Akuminkum, ali postoje i suprotna mišljenja. Na lokaciji su otkopani predmeti iz gvozdenog, preko rimskog doba sve do srednjeg veka. Vidljivih ostataka nema mnogo. Osim jedne kule i malo bedema, sve što čini sadržaj lokacije je visinski pogled na Dunav, obale i Slankamen.

(45.1423°N 20.2556°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja nastanak:druga polovina 15. veka

Skorašnja istraživanja pokazuju da pretpostavka da je ovo bio rimski logor Akuminkum nije tačna.

(44.9678831°N 19.6035394°E)

period:rimski stanje:vidljivi ostaci šifra:PKIC0055

Na ovom mestu se u rimsko vreme nalazio centar mesta, bila je to zanatska četvrt sa širokim kolovozom, pečačkom zonom i vezom sa lukom. Na lokaciji su otkopani temelji najmanje pet velikih objekata. --- Kompleks je naknadno, uz protivljenje struke, opremljen mobilijarom za skupove i auditorijum.

(44.966817°N 19.610291°E)

Otkopani deo Carske palate pokriven je montažnim objektom i otvoren za svakodnevne posete. Drugi delovi palate čekaju da ugledaju svetlo dana, ali je problem što se preko njih prostire živi grad. Isto se odnosi i na hipodrom, koji se nalazio u neposrednoj blizini palate.

(44.892198°N 19.349422°E)

stanje:nema vidljivih ostataka

(44.698117°N 20.034431°E)

period:srednji vek status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK1264 nastanak:kraj 13. ili početak 14. veka

Očuvana linija bedema u visini 2m. Radi se otkopavanje i konzervacija (2021. godina). Podignuta je krajem 13. ili početkom 14. veka. Početkom 15. veka prelazi u ruke srpskih despota. Prvi srpski velikaš, stanovnik grada, bio je Radič Postupovič. Danas je očuvana linija bedema u visini 2m. Prepoznaju se uglovi na kojima su se nalazile kule. Ima status spomenika kulture od velikog značaja.

(44.7639°N 19.7038°E)

posete:svakodnevno status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0740

Preostali deo tvrđave čine očuvamni bedemi u punoj visini, ali se osim zidina nema šta videti - drugog sadržaja nema, osim velikog savskog šetališta uz tvrđavu.

(44.6426°N 19.917°E)

Bliže odredište: Mala Duboka (vikendica Oskara Daviča)

(44.6325°N 19.335556°E)

pristup:terenskim vozilom pristup:pešačenje do 3 km stanje:vidljive osnove

Grad nije istraživan i poreklo mu je nepoznato, najverovatnija pretpostavka je da su ga gradili Turci. Ostaci su prekriveni zemljom i zelenilom, obrasli rastinjem. Na par mesta proviruju bedemi u visini cca 1 m. Međutim po konfiguraciji terena se jasno ocrtavaju konture gornjeg i donjeg bedema, kao dubokog jarka koji ih deli. Ocrtava se i prilaz koji je išao sa istočne strane. Osnova gornjeg platoa je, po laičkoj proceni 80 m u prečniku.

(44.6062°N 19.4882°E)

pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 300 m stanje:vidljivi ostaci

Od ostataka, izdvaja se kosina bedema i donji deo zida četvorougaone prostorije. Prostorija u jednom uglu ima udubljenje. Ostaci su potpuno urasli u gusto zelenilo. Ranije je, greškom, lokacija na vrhu brda, gde su vođene najžešće borbe cerske bitke imenovana kao Kosanin grad. Sada se ta lokacija, ispravno, naziva "šančevi" (toponim iz bitke) ili vila rustica po antičkom objektu nađenom i istraženom na tom mestu.

(44.5884°N 19.5235°E)

stanje:značajni ostaci pristup:pešačenje do 500 m

Od ostataka vidljiva je kula, do visine cca 9m, zatim osnove bedema povezanog sa kulom, kao i osnove kvadratne prostorije, uz kulu. Sve je obraslo gustim rastunjem. Do kule se lako stiže širokim šumskim putem koji ide kroz vikend naselje.

(44.591988°N 19.528518°E)

stanje:zapušteno prilaz:otežan, gusto rastinje status:spomenik kulture šifra:AN0153

Prema rečima lokalnog vodiča, ostataka ima jako malo. Pored toga, obrasli su gustim rastinjem, takođe i prilaz. Stoga je praktično nemoguće locirati objekt.

(44.511004°N 19.165607°E)

pozicija:približna posete:nisu moguće

Lokacija se nalazi na privatnom posedu. Po informaciji koju smo dobili od meštana, privatni vlasnik je ranije ostavljao prostor slobodnim za pristup radoznalcima, ali, od nedavno, imanje je pod ključem.

(44.509387°N 19.401496°E)

Ostaci grada

(44.442392°N 19.362032°E)

Ostaci grada

(44.365880°N 19.456408°E)

pristup:pešačenje do 500 m period:srednji vek pristup:uspon, lak pristup:otežan, gusto rastinje stanje:vidljive osnove i mali deo bedema

Lokacija se nalazi blizu seoskog, makadamskog puta. Put nije savršen, ali je dobar. Od puta se odvaja šumski put (možda sa tvrdom podlogom, ne sećam se) i tu se mora parkirati. Šumskim putem oko 150m blagog uspona. Na mestu gde prestaje šumica sa desne strane, okrenuti za 180 i poći ivicom između njive i šume. Posle pedesetak metara, ako se zađe u šumicu 20-tak metara, trebalo bi da se po pojave obrisi bedema visine do pola metra.

(44.414925°N 19.284268°E)

(44.3718°N 19.1136°E)

period:9. vek

(44.2302°N 19.5126°E)

lokacija:približna

Ostaci rudarskih kopanja, možda i starog grada. Info: Dragan Pavlovic

(44.144357°N 19.539530°E)

(44.2705°N 19.43°E)

pristup:pešačenje do 2 km pristup:uspon, lak pristup:uspon, srednji tag:slobodno penjanje status:arheološko nalazište šifra:AN0171 stanje:očuvan deo kule i bedema

Malo je ostataka utvrde, ali je zato lep vidikovac. Od tvrđave su preostali samo delovi bedema na ulazu i deo jedne kule pored koje prolaze montažne stepenice za pristup na vrh. Na vrhu je betonirani plato sa metalnom ogradom i velikim krstom - poklonom nekog Nemca. Sa platoa vidik se pruža na obližnja brda i ravnicu na jugu. Ispred tvrđave je izletište sa par objekata koje je nekada bilo uređeno, a sada je potpuno zapušteno. ----- Uz ostalo, stene ispod tvrđave su odličan teren za slobodno penjanje, sa preko 80 odrađenih smerova.

(44.8488°N 20.4104°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0013

(44.8482°N 20.4096°E)

(44.8226°N 20.4509°E)

status:spomenik kulture od izuzetnog značaja šifra:SK0003

Snimak iz ovog ugla daje pravi utisak o veličini prostora koji tvrđava zauzima. U centru fotografije je statua Pobednik koja je radi pripreme za rekonstrukciju obmotana belim zastorom.

(44.818925°N 20.525401°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0009

(44.81276°N 21.33049°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0541

Turci su je izgradili krajem 15. veka, a nedavno je temeljno renovirana uz pomoć turske agencije. Uzdiže se iznad pristaništa u Ramu. U neposrednoj blizini su ostaci starog karavansaraja, a nedaleko od sela i ostaci rimskog utvrđenja Lederata. --- Renoviranje objekta koje će finansirala Turska, završeno je 2020. godine.

(44.81691°N 21.33961°E)

status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0102

Nalazi se u blizini novoobnovljene ramske tvrđave, na širokoj lesnoj zaravni koja se uzdiže odmah iza seoskih kuća stisnutih između zaravni i Dunava. Vidljive su osnove bedema i jedne kule, ali ne u periodu vegetacije. Izgrađena je u prostoru ranijeg keltskog, nešto većeg opiduma. Do tvrđave se stiže kolima - 2 km makadamskog puta, zatim peške, oko 0,8 km.

(44.814148°N 21.340909°E)

tag:opidum

Na ovom mestu stajao je keltski opidum dimenzija 250 dž 400 m. Bio je znatno veći po površini od Lederate nastale po dolasku Rimljana. Duž celog obima utvrđenja uočava se linija kojom je išao bedem. Uočava se i nekoliko uzdugnutih delova, kao i mesto na kome se nalazio ulaz u utvrđenje (obeleženo markerom).

(44.7679°N 21.523°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0175 stanje:potopljeno period:rimski

Grad se nalazio na ušću Peka u Dunav. Mesto na kome se grad nalazio je potopljeno. Deo grada na tom mestu i danas nosi ime Pinkum.

(44.708°N 21.052°E)

period:rimski

Grad se prostirao na 56 Ha (800 x 700 metara). Veliki deo ostataka je erodiran meandriranjem Morave, a (istraženi) prostor nekropole je uništen pri gradnji nasipa. Ono što je ostalo je pod zemljom, travom, šibljen i šumom.

(44.733225°N 21.211037°E)

period:rimski period:vizantijski status:arheološko nalazište od izuzetnog značaja šifra:AN0140

Predstavlja arheološko nalazište od izuzetnog značaja. O samoj lokaciji je sve rečeno na stranici viminacium.org.rs. Izuzetna antička lokacija.

(44.6554664°N 21.6696739°E)

stanje:u renoviranju (2017. god) stanje:renoviran (2019.) status:spomenik kulture od izuzetnog značaja tag:slobodno penjanje šifra:SK0977

Obnovljena tvrđava u punom sjaju, osim istorijske predstave, dobila je i sportsku namenu. Slobodni penjači su već uveliko iscrtali vertikalne pravce kretanja po stenama i ponudili se kao dodatna, neočekivana atrakcija. Renoviranje započeto 2017. završeno je 2019. godine. Sada je to veliki turistički kompleksa sa pristaništem i hotelom.

(44.512063°N 21.31984°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0099

(44.487°N 21.813°E)

pristup:putničkim vozilom status:arheološko nalazište od izuzetnog značaja period:kraj 3. veka šifra:

Veliki objekt antičkog metalurškog kompleksa iz 3. veka. Plato na kome se nalazi i sam objekt su raščišćeni od rastinja, a objekt je konzerviran u visini 1 m. Na zaravni ispod šume, nalazi se mali muzej, a i velika poljana koja može da posluži za kampovanje.

(44.483954°N 21.649155°E)

Na mestu ostataka grada je posle II sv. rata izgrađen privredni kompleks.

(44.442°N 21.628°E)

Ostaci utvrde

(44.329327°N 21.440833°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0100

(44.273°N 21.5345°E)

stanje:zapušteno stanje:vidljivi ostaci pristup:opasnost od pada pristup:otežan, gusto rastinje

(44.341054 °N 21.414203°E)

status:spomenik kulture šifra: pozicija:nepoznata

Uz desnu obalu Busura

(44.227513°N 21.844350°E)

period:rimski lokacija:nepoznata

Na kamenitom brdu iznad Laznice, Kršu (Krsia cu Albineli, arheolozi su našli preistorijske sekire, ćupove, noževe i posuđe a pored toga, na istom mestu, i ostatke starog rimskog graničnog utvrđenja.

(44.2307°N 21.6777°E)

šifra:AN0191

Na google mapi neko je upisao koordinate: 44.2535 21.6324 (1.5 km od Krepoljina). Na sajtu zavoda piše 7 km od Krepoljina.

(44.2919°N 21.6659°E)

period:ranovizantijski

(44.680210°N 22.402843°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0060 stanje:potopljeno

(44.613628°N 22.603340°E)

period:turska vladavina stanje:dobro status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0284

Sasvim solidno očuvana tvrđava (u odnosu na durge po Srbiji). Očuvani i delimično očuvani bedemi, lagumi uz donju kapiju u dobrom stanju. Lepo uređeno šetalište sa drvoredom kroz prostor ispod grada, dok je sam prostor u okviru bedema, pomalo zapušten.

(44.6195°N 22.5966°E)

period:rimski

(44.5414°N 22.7576°E)

period:rimski

(44.461945°N 22.199036°E)

period:kasnoantički

Utvrđenje sa bedemom dužim od 3 km od brda Glavica na levoj strani do brda Ćetaće na desnoj strani reke. Zabeleženo je nekoliko kula kvadratne i nekoliko kružne osnove.

(44.4713238°N 22.2360702°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0094 stanje:ostaci fortifikacije

Lokalitet Kastel Gerulatis je vazdušna banja u kojoj je Trajan pripremao vojnike za borbe, a od lekovitog bilja koje tu uspeva su se pacijenti tri puta brže oporavljali, prvenstveno zbog izuzetnog pedološkog kvaliteta zemlje.

(44.308584°N 22.135087°E)

Neznatni ostaci kule, dela utvrđene lokacije, pripadali su nepoznatom vlasniku. Nalaze se u delu sela Crnajka zvanom baš po njoj - Miloševa Kula. Magistralni put prolazi neposredno ispod brdašca na kome je izgrađena.

(44.261821°N 22.296172°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0150

Velika carska palata je daleko od završetka istraživanja, a još dalje od privođenja prezentaciji za turiste. Na jednoj od ulaznih kapija se restaurira kula sa pripadajućim objektima, dok su kule na istočnom ulazu samo otkopane. Na par stotina metara istočno od kompleksa, nalazi se potpuno očuvan mauzolej.

(44.364°N 22.5078°E)

period:kasnoantički

(44.3642°N 22.508°E)

period:rimski period:vizantijski

(44.021788°N 22.233657°E)

Ostaci tvrđave

(44.6697345°N 20.9263362°E)

status:spomenik kulture od izuzetnog značaja šifra:SK0538 status:arheološko nalazište šifra:AN0005

Tvrđavu je izgradio despot urađ Branković, između 1427. i 1430. godine.

(44.714725°N 21.029322°E)

status:spomenik kulture šifra:SK0551

Ostaci tvrđave se nalaze na plavnim površinama Dunava i pristupačni su kad to vodostaj dozvoli. Oko ostataka i na gornjem platou preostale strukture rastinje je vrlo gusto. Zbog toga je nemoguće kratkom posetom proceniti oblik osnove i funkciju pojedinih zidova. Deo koji smo obišli, a izgleda da to nije cela slika, nepravilnog je oblika, veličine cca 40 x 30 m. Ono što sasvim laički procenjujemo da smo videli su dve kule, bedem imeđu njih i bedem prema istoku. Interesantno je da smo naišli na bunker (građen tokom ili posle 2. sv. rata) i na nekoliko betonskih ploča (1 x 1 m) povrh starih zidina.

(44.332820°N 20.066958°E)

pristup:pešačenje do 500m pristup:uspon, lak

Tvrđava je izgrađena neposredno pred tursko osvajanje Srbije. Oko njenih zidova nije se vodila ni jedna bitka. Cela osnova tvrđave je očuvana, bedemi su visoki od 0,5 do 1,5 metar. Međutim, gusto rastinje onemogućava sveobuhvatan pogled na ostatke.

(44.215013°N 20.148732°E)

Navod u spisku starih gradova A. Deroka koji lokaciju označava kao "Zamak Toplice Milana, Berkovac" ima nedostataka. Prema objašnjenju gospodina Radivoja Arsića iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, lokacija se nalazi na samoj granici atara sela Berkovci, odnosno u centru Banje Vrujci na dvorišnom delu parcele koja pripada motelu Konak Kondir. Na parceli su pronađeni određeni arheološki artefakti, ali ništa ne ukazuje da su se tu nalazile veće, odnosno dvorske građevine.

(44.1732°N 20.0152°E)

(44.2652°N 19.8933°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0098

(44.278261°N 19.885167°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja stanje:savršeno šifra:SK0256

Masivno visoko zdanje, sa uređenim pristupom, travnatim platoom okolo i širok vidik sa platoa. Objekt je tokom svog postojanja mnogo puta menjao namenu. Skoro je renovirana.

(44.1640°N 19.7497°E)

lokacija:nepoznata period:iliri

(44.2209°N 19.8567°E)

pristup:otežan, gusto rastinje pristup:nemoguć bez vodiča stanje:vidljivi ostaci pristup:pešačenje do 1 km status:arheološko nalazište šifra:AN0170

Na desnoj obali reke Gradac, iza rečne krivine prema vrhu brda prostiru se ostaci starog grada (još jedan "Jerinin" grad). Na lokalitetu je u obradi desetak objekata. Svaki od objekata ima očivane sve ili pojedine zidove u visini 0,5 do 1,5 metar. Nalazi su zaštićeni plastičnim pokrivačima. Lokalitet je smešten na sredinu strmine. Pedesetak metara iznad je izvanredan vidikovac. U podnožju grada, a pedesetak metara od reke nalaze se ogromne vertikalne stene, visine preko 6, dužine oko 100 metara. Očigledno su bile prirodni bedem, dograćen sa još malo, sada rasutog, kamenja.

(44.273480°N 20.599130°E)

stanje:nazire se mesto period:srednji vek

Ovo je dvor poslednjeg, ali manje poznatog, srpskog despota Pavla Bakića čiji je posed dospeo u turske ruke tek početkom 16. veka. Na lokaciji su vidljivi arheološki radovi na dva ili tri manja objekta. Objekti su pokriveni, a visina ostataka govori da su u pitanju samo osnove zdanja. Table sa informacijama postoje, postoji i natkriveno odmorište, takođe i putokaz za skretanje na glavnom putu. Na lokaciji je nedavno otkrivena i monumentalna srednjevekovna crkva čiji bi ktitor mogao biti neki od kraljeva Nemanjićke loze.

(44.152562°N 21.031883°E)

pristup:putničkim vozilom status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0020 status:arheološko nalazište šifra:AN0019

Grad više ne postoji, ali može se konstatovati da je ovo idealno mesto za kontrolu puta pored Lepenice. Arheloška istraživanja su konstatovala neprekinutu naseljenost ovog brda još od paleolita. U rimsko doba, za vreme Vizantije i u srednjem veku ovde su bila važna utvrđenja. U dnu brda nalaze se i dve praistorijske pećine, takođe u statusu zaštićenog arheološkog nalazišta.

(44.125555°N 20.613888°E)

period:srednji vek status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0249

Samo jedna preostala kula u visini cca 10 m, nešto malo bedema i gomile kamenja koje se osipaju.

(44.0717°N 20.8095°E)

Nalazi se na brdu Gradina. Do brda se stiže prolaskom pored seoskog groblja. Na lokaciji, koja je potpuno obrasla niskim i visokim rastinjem, prepoznaju se: tvrda izdignuta staza radijalno postavljena; veliki bedem ili zid postavljen uz stenu 5 × 20 m; ozidana kružna rupa širine 3 m (bunar?); velike kopane površine uz samu stazu, celom njenom dužinom. Ako su bedemi idealno pratili kosine brda, utvrđenje je bilo ovalnog oblika dimenzija 100 × 90 m. Arheološka istraživanja su i u podgrađu ispod Gradine dala značajne rezultate. Sa vidikovca na jugoistoku platoa se pruža divan pogled, sve do Kragujevca.

(43.956°N 21.078°E)

pozicija:nepoznata

(43.9641°N 20.6027°E)

pristup:pešačenje do 200 m pristup:uspon, srednji stanje:vidljivi ostaci stanje:vidljive osnove

Na grebenu Krša vidljive su nevelike osnove crkve i kule, sa ostacima zida do 1 m visine. Sa grebena se pruža veličanstven pogled sve do gružanskog jezera, a može mu se prići kroz zabran i šumicu sa severne ili preko kamenoloma sa južne strane. Pri penjanju kroz šumicu, nailazi se na jedan veći zid, verovatno deo neke građevine i na još par manjih ostataka. Ispod istočne, veoma strme, ivice Krša nalazi se srednjevekovna crkva koja je uz manja oštećenja preživela Turke. U porti se uz debelu hladovinu stoletnih stabala nalaze i srednjevekovne nadgrobne ploče. Odmah do ulaza u portu, sa desne strane, nalazi se staro groblje prepuno spomenika iz 19. veka, a verovatno i starijih. Groblje je do pre par godina uredno održavano, ali je sad prepušteno i zaraslo u travu i korov. Stotinak metara dalje od crkve, putem koji savija ka kamenolomu nekada je bilo kupalište. Podignuta je mala brana, pa je i sada kupanje moguće, samo što nema izletnika kao ranije. Pritom, Boračka reka je oduvek bila izuzetno hladna, čak i preko leta.

(43.88833333°N 20.822061°E)

stanje:nazire se mesto pristup:pešačenje do 500 m pristup:uspon, lak status:spomenik kulture šifra:SK0251

Tvrđava se pominje krajem 14. veka, ali su vreme gradnje i osnivač nepoznati. Do lokacije se lako stiže. Na oko 500 m od centra sela, dobrim seoskim putem, može i kolima. Od objekata nema ničeg vidljivog. Prepoznaje se samo mesto ulazne kapije, kao i pravac glavnog prolaza.

(43.853722°N 20.698667°E)

pristup:pešačenje do 3 km

Prema rečima našeg vodiča, ova tvrđava se ne spominje ni u jednom dokumentu od 16. veka naovamo. Nije uvrštena u spisak starih gradova A. Deroka. Ostaci, odnosno konfiguracija terena, ukazuju na ovalni objekt dimenzija 70 x 50 metara. Osim linije bedema i staze unutar bedema, druge ključne tačke, kao npr. ulaz ili kule nije moguće uočiti laičkim očima. Možda bi se pozicije pojedinih objekata dale raspoznati da nije cela površina obrasla gustim rastinjem.

(44.1075°N 21.2070°E)

period:gvozdeno doba period:4-5 vek period:6 vek period:srednji vek, rani

Višeslojno naselje iz starijeg gvozdenog doba, antike i srednjeg veka. Smešteno je na uzvišenju Čukara - Gradac (kota 248m). Vidljivi ostaci temelja.

(43.9339°N 21.3694°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0097

(43.9609656°N 21.1830285°E)

Ostaci tvrđave

(43.864745°N 21.240545°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0078

Grad ima jedinstvenu konfiguraciju. Pokušaćemo da je opišemo iako nismo stručnjaci. Grad se nalazio se na tri poduža uska platoa, koji se kaskadno spuštaju u ukupnoj dužini oko 250 metara. Od zidanih bedema nije preostalo ništa vidljivog, ali su same stene, visine i do 7 metara, bile prirodni bedem za veliki deo oboda tvrđave. Jedna od stena je prirodni fenomen - sa određene razdaljine izgleda kao rukom zidana kula, sa prozorom. Od objekata se prepoznaju osnove dva kružna i jednog izduženog na jednom platou i jednog kružnog na najvišem platou tvrđave. Grad se nalazi tačno na 3 km od Doma kulture u selu. Orijentir je tabla preduzeća Srbijašume - "Lovićte", koja se nalazi na 100 do 150 metara pre uspona. Uspon do najnižeg platoa je veoma kratak - pedesetak metara. Put iz sela je makadamski, dobar.

(43.9205°N 21.53°E)

pristup:pešačenje do 400 m pristup:uspon, srednji status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0085

Skoro pravilni kvadar čini potpuno prirodna stena na vrhu brda koja je kumovala lokaciji. Do lokacije se stiže sa platoa pored Crnice na kome se nalazi manastir Sv. Jovana Glavoseka. Penje se vidljivom stazom kroz šumu, oko 400m. Uspon je srednje težak. Pri prolasku kroz nekadašnji ulaz u grad, bedemi sa strane i velika kula se vide, ali su prilično zaklonjeni rastinjem. Teško im je i prići, zbog strmine i gustine šiblja. Vidljivi su ostaci kule na gornjem platou, na ivici koja se nadnosi nad put i reku ispod.

(43.811597°N 21.263257°E)

Ogromne stene, megalitske, daju utisak da je sama priroda pravila tvrđavu oko grebena na vrhu. U blizini je pronađena ostava sa kompletom konjičke opreme za 14. jahača. Ipak, nije nađen nesporni dokaz koji bi povezao opremu sa Keltima.

(43.8139°N 21.2176°E)

lokacija:približna

(43.809701°N 21.0106763°E)

status:spomenik kulture šifra:SK0250

Ostaci tri kule.

(43.7544°N 21.0294°E)

stanje:neznatni ostaci

Tvrđava u Preveštu se u literaturi često navodi i kao tvrđava u Gornjem Dubiču. Reč je o vrlo značajnom pozno antičkom lokalitetu - jednom od najznačajnijih u Levču. Na njemu, do sada, nije nađen srednjovekovni sloj što ne znači da ga nema tj. da neće biti nađen. U svakom slučaju reč je o pre svega pozno antičkom utvrđenju (IV-VI vek) i to stalno nastanjenom. (Nebojša Đokić vojni istoričar)

(43.807523°N 21.255373°E)

Sačuvani su osnovi i zid od 0.5 do 1.5 m pravougaonog objekta podeljenog na dve prostorije. Ostaci su delimično vidljivi zbog gustog zelenila.

(43.8203°N 21.0147°E)

Dva utvrđenja "Grad": jedno iznad sela (na 620m), drugo u ravnici. Takođe i ostaci stare crkve pored nove, sa 8 nadgrobnih ploča.

(44.169872°N 20.458994°E)

period:srednji vek stanje:vidljivi ostaci pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 500 m pristup:uspon, težak pristup:opasnost od pada status:spomenik kulture šifra:SK0173 status:Spomenik prirode šifra:SP156

Ostaci tvrđave - deo zida priljubljen uz vertikalnu stenu. Ostrovica je zaštićena i kao spomenik prirode (geološki).

(44.117998°N 20.534134°E)

Smeštena je u selu Krasojevcima na planini Rudniku. Danas postoje ostaci grada.

(44.09788°N 20.5279°E)

pristup:pešačenje do 500 m pristup:uspon, srednji pristup:uspon, težak pristup:nemoguć bez vodiča

Ostatke čine dva zida visine metar do metar i po koji grade ugao kule. Vodič je neophodan, jer nema niti staze niti oznaka. Uspon (u dužini oko 350 m) je zahtevan zbog konstantne velike uzbrdice i prepreka na putu - trupaca, trulog granja, sipke zemlje i kamenja koje proklizava. Pažnja: Silazak je još teži. Postoji i drugi prilaz, sa zapadne strane - kolima se izlazi na istu izohipsu, posle se pešači oko 500 m, ali ni tu nema staze niti oznaka. --- U blizini, na Lipi se nalazi "grčko" groblje.

(44.0035°N 20.5173°E)

Vidljive su ogromne stene koje su bile prirodni bedem, kao i ostaci kružne donžon kule.

(43.934233°N 20.519722°E)

status:spomenik kulture šifra:SK0509 pristup:pešačenje do 1 km pristup:uspon lak i srednji

Sokolica je jedan od dva visa u Ostri. Viša od nje je Ostrica. Prepoznaje se po goloj steni koja se izdiže dvadesetak metara iznad okolne šume. Ispod stene na kojoj je grad, a malo iznad rečice, nalazi se pećina sa uklesanim krstom i sekirom. Vrlo je niska i nepristupačna.

(43.829691°N 20.310618°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0091 pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 200m pristup:uspon srednji stanje:vidljivi ostaci

Na lokaciji su vidljivi ostaci dva objekta, kao i tri započeta sondiranja. Veći objekt nije obrastao, vidi se u celini (čak i na mapama na satelitskom snimku), dok je manji (verovatno bazilika) delimično zaklonjen rastinjem.

(43.799286, 20.189729°N 20.189722°E)

lokacija:približna preiod:ranovizantijski

Značajni ostaci ranovizantijskog utvrđenja i grada. Prostiru se na 4 hektara.

(43.664°N 20.1166°E)

period:srednji vek

Sa gornjeg nivoa tvrđave se pruža izvanredan pogled od svih 360 stepeni - na reku Moravicu koja ga okružuje sa tri strane i dve velike doline uz reku, jednu prema Arilju i drugu prema Ivanjici.

(43.432095°N 20.070443°E)

(43.310405°N 20.306051°E)

Po rečima Jeroslava Draškovića koji je često lovio u ovom kraju, na ovom vrhu postoje značajni ostaci starog utvrđenog objekta. U spisku A. Deroka, ne postoji približno pozicionirana lokacija. Najbliži navod je "Herčege, pored Ivanjice", s tim što se selo Erčege nalazi 12 km severoistočno od CG.

(43.899175°N 22.186696°E)

status:UNESCO svetska kulturna baština šifra:AN0040 status:Memorijalni prirodni spomenik šifra:MPS30

Okolni prostor je zaštićen kao prirodni spomenik pod nazivom "Prirodni prostor oko nepokretnog kulturnog dobra Gamzigrad".

(43.861284°N 21.852661°E)

(selo Jablanica) Ostaci grada

(43.715161°N 21.817274°E)

stanje:neznatni ostaci status:spomenik kulture šifra:SK0313

Vrlo upečatljivo mesto. Selo vijuga između tri ili četiri grupe gromadnih stena, ne nižih od 50 m u odnosu podnožje. Iznad samih seoskih kuća je stena na kojoj se nalazio grad. Od grada je ostao samo jedan poveliki zid, priljubljen uz stenu. Na platou na vrhu nema vidljivih ostataka. Sada je tamo pozornica i mesto na kome se održava Vrmdža fest, kao i vidikovac. Sa platoa puca pogled nadaleko na jug. U blizini sela je jezero Vrmdža, nastalo nedavno, prirodnim putem. Jezero je u prijatnom ambijentu, neveliko, okruglo i idealno za obići jedan krug oko. Na putu do jezera je izvor Vrmdžanske reke, kao i Deda Mijina vodenica. Vodenica radi, može se kupiti brašno, a uz nju je prijatan restoran i mesto za odmor.

(43.635030°N 21.892968°E)

pristup:pešačenje do 500 m pristup:uspon, lak pristup:uspon, srednji status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0211 tag:slobodno penjanje

Tvrđava se nalazi u okviru gradskog izletišta Lepterija, koje je zaštićeno kao Predeo izuzetnih odlika. Sa tvrđave se pruža pogled samo prema severu, ostali pravci su zaklonjeni višim brdima. ----- Ispod tvrđave je stena koju koriste slobodni penjači. Stena ima 6 smerova.

(43.690428°N 22.181882°E)

lokacija:približna stanje:neznatni ostaci

(43.6401983°N 22.2647236°E)

posete:svakodnevno pristup:putničkim vozilom stanje:značajni ostaci status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:AN0037

Pristup je dobar. Teren je čist, uočljiva je cela površina objekta. Vidljivi su delovi zida i kapije i tri kule do visine 1,5 m. Odnedavno je postavljen pano sa informacijama.

(44.144528°N 19.544166°E)

lokacija:priblizna

Ostaci tvrđave, Mali Grad na brdu 6 km od Drine. Nalazi se na starom rimskom putu (sada vidljiva staza) u kanjonu Trešnjice na mestu gde most prelazi preko Tribuće. Info:Dragan Pavlovic

(44.04874°N 19.8548°E)

pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 200 m pristup:otežan, nema staze stanje:vidljive osnove

Prepoznaje se, po obliku terena, elipsasta osnova cca 60 x 80 m (vrlo gruba procena). Može se proceniti pravac bedema i prolaza. Sve je pod travom i šibljem.

(43.976567°N 19.9438793°E)

(44.0143°N 19.9831°E)

A. Deroko: "Skoro da nema tragova". Potvrdjeno od strane meštana.

(44.052941°N 19.639013°E)

pozicija:nepoznata

(43.9859°N 19.5995°E)

lokacija:nepoznata

(43.8976°N 19.6040°E)

stanje:značajni ostaci tag:vidikovac

Uređene planinarske staze - više njih. Uređeno odmorište i informacije na početnoj tački - odmah iza crkve. Dole na toku rečice objekat za koji je navedeno da je vodenica. Grad je na vrhu brda, a prema informaciji na tabli do vrha ima preko 1 km, odnosno penjanje traje više od 90 minuta. Staza je obeležena.

(43.851325°N 19.828196°E)

period:srednji vek status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0367 tag:slobodno penjanje

Područje grada se nalazi u rekonstrukciji. Pri tome, pristup turistima nije blokiran. Osnove svih bedema i objekata unutar njih su konzervirane i vidljive. Ograde i rukohvati postoje na svim kritičnim mestima. Pravci kretanja su omogućeni na centralnom i gornjem nivou. Table sa informacijama objašnjavaju svaki pojedini nivo, odnosno objekt. Postoje i dva laguma ispod gornjeg novoa tvrđave, a služili su za skrivanje zbegova. ----- Uz sve to, pod gradom se nalaze stene sa stazama za slobodno penjanje. Dva bloka ispod Grada, kao i treći na Velikoj brani ukupno imaju 64 elementa.

(43.848937°N 19.733475°E)

pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 400 m

Na lokalitetu se uočavaju: - prilazni pravac, upravan na kosinu brda - zid bedema, visine metar, dužine oko trideset, - dve kružne zemljane formacije, moguće osnove dve kule - centralna humka visine pet metara, prečnika dvadesetak, takođe moguće mesto kule - tragovi "divljih" kopača - iskopan obični bakrač na mestu, kako nam je vodič objasnio, gde su meštani, uz radove, pripremali sebi hranu. Takođe se uočava dominantan položaj utvrđenja u odnosu na dolinu Đetinje.

(43.5032°N 19.6561°E)

Nalazi se na visokom kupastom vrhu planine Oštrik. Pretpostavlja se da se radi o ostacima grada u kome je stolovala loza Vojinovića iz 13. i 14. veka.

(43.585778°N 19.364983°E)

Na lokaciji se nalazi kula sa zidovima očuvanim u visini 6 do 8 metara. Vidljivi su ostaci još dve kule, ali ostaci nisu viši od metar. Takođe, preostali su i delovi bedema koji povezuje kule.

(43.5794°N 19.5061°E)

status:spomenik kulture šifra:SK0672

Nalazi se na brdu Mali Bić, kod predajnika. U zadnjih desetak godina su pod vođstvom direktora zavičajnog muzeja vršena obimna istraživanja na tvrđavi, kao i konzervacija ostataka. Na osnovu dosad urađenog, može se sagledati veličina tvrđave, kao i raspored glavnih objekata. Radovi se, koliko smo obavešteni, nastavljaju u skladu sa finansijskim mogućnostima.

(43.504438°N 19.238850°E)

Nalazi se na Židovskoj gradini u Kukurovićima. Osnove bedema se naziru na nekim mestima. Osnove tri kule ili drugih objekata kružnog oblika su sasvim oučljive. Tvrđava je bila elipsastog oblika, otprilike 60 sa 80 metara. Na platou grada se nalazi dosta kamenih (nadgrobnih) ploča. Ispod grada, sve do današnjeg šumskog puta, se nalazi veliko (verovatno) srednjevekovno groblje. Nadgrobne ploče su postavljene jedna do druge dužinom cele staze u ukupnoj dužini većoj od 100 metara.

(43.502985°N 19.403526°E)

(43.454993°N 19.636985°E)

pristup:terenskim vozilom status:spomenik kulture šifra:SK0163

Tvrđavu štite prirodne formacije stena, više nego što ima građenih bedema. Na vrhu je greben, oko koga nema puno prostora za komunikaciju, pa je pitanje koliki je bio krug tvrđave i gde je bila odbrana sa južne strane. Sama kula je izdvojena i teška za prilaz.

(43.362220°N 19.727800°E)

pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 200m pristup:uspon, srednji status:spomenik kulture šifra:SK0164

Vidljivi su bedemi sa južne strane, očuvana donja kula. Vide se i ostaci istočne i dve zapadne kule. Bedemi na platou su pod gustim zelenilom i nisu potpuno uočljivi.

(43.3578°N 19.957°E)

Posmatrano sa vode, ostaci liče na kulu i bedem. Treba proveriti.

(43.208°N 20.0515°E)

period:9. vek stanje:nazire se mesto posete:nisu organizovane pristup:nemoguć bez vodiča status:arheološko nalazište šifra:AN0131

(43.109092°N 19.896989°E)

u izdanju ARHEOLOŠKA KARTA NOVOG PAZARA, TUTINA I SJENICE, Premovic Aleksic, Dragica, 2014

(43.663257°N 20.688390°E)

Na brdu Stramnica koje se, sa leve strane Ribnice uzdiže iznad Crkvine, nalaze se rasuti ostaci bedema srednjevekovnog grada. Područje su, uočljivo je, temeljno prekopali tragači za zlatom. Drugih uočljivih markera nema.

(43.6137859°N 20.5499697°E)

status:spomenik kulture od izuzetnog značaja šifra:SK0168

(43.457°N 20.73°E)

nastanak:13. vek

Postojala je katolička rudarska zajednica Sasa, a u obližnjem selu i dubrovačka kolonija. Otkriveno postojanje 150 kuća, od pretpostavljenih 500 do 600.

(43.358898°N 20.639177°E)

status:spomenik kulture šifra:SK1080

Od starog grada nije preostalo mnogo. I to malo ostataka leži pod travom i šibljem i teško se razaznaje. Prepoznaje se mesto ulaza u gornji grad, zid kule sa desne strane ulaza i deo zida na suprotnoj strani platoa. Negde na polovini ispona se nalazi široki plato sa velikom gomilom rasutog kamena za šta možemo pretpostaviti da je bio spoljni bedem tvrđave. Pogled sa vrha je vredan penjanja, pruža se sa jedne strane na Brvenik i manastire Staru i Novu Pavlicu, a sa druge na put prema Brzeću.

(43.398°N 20.791°E)

U selu Rakovac, u delu Dubovci postoje dva toponima: Grad, vrh od 1144m i Kulina, područje ispod grada, prema reci Jošanici. U tom delu, sasvim blizu reke nalazila se kula, kao i još jedna naspram nje, u masivu Vitoš. Ostataka starih objekata na navedenim lokacijama danas nema. (informacija:Slobodan Milenković)

(43.372128°N 20.743016°E)

pozicija:nepoznata

(43.2726°N 20.6389°E)

pozicija:približna

Ostaci vizantijske tvrđave iz 3. (?) veka, trajala kratko - do 4. veka. Višeslojno nalazište. Korišćena i kasnije, u tursko doba. Prepoznaju se linije bedema. Bio je trougaoni sa stranicama cca 150 m. (Dejan Buluć, Utvrđenje Gradina - Končulić kod Raške)

(43.2775°N 20.7255°E)

period:rimski

Podatak o tvrđavi je dobijen od lokalnog amatera istraživača. Lokacija nije upisana u registar, iako je službeno istraživana. Radi se o manjem objektu i verovatno je u pitanju stražarska kula.

(43.2414°N 20.6919°E)

period:rimski

Dimenzije lokacije su 250 x 65m. Ništa od objekata nije sačuvano. Glavni materijal su bile opeke koje su meštani razvukli za svoje potrebe. Jedini vidljivi trag je putni nasip - suva Podzida. (podaci: Slobodan Milenković) Mesto je obraslo tankim stablima i šibljem koje delimično ometa kretanje. Na lokaciji se prema konfiguraciji terena i razbacanom kamenju mogu zapaziti: - usek pred ulaskom u prostor tvrđave - linija bedema - komunikacije - mesto gde su se nalazili zidani objekti - mesto glavne kule.

(43.2772°N 20.6552°E)

period:ranovizantijski

(43.172444°N 20.548778°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0096

Na lokalitetu su vidljive osnove nekoliko objekata, a trasa bedema je delimično očuvana. Ovaj lokalitet sadrži mnogo više objekata od velike tvrđave iznad Pazarišta, ali je i mnogo manji po površini. Zato istoričati i arheolozi i dalje debatuju o tome koji od ova dva lokaliteta bi mogao vizantijski Ras (antička Arsa)m s tim da manjkavosti obe lokacije impliciraju da prava lokacija još nije pro nađena.

(43.1387072°N 20.5169362°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0165

Potpuno je očuvana jedna kula - Kula Motrilja, zatim ostaci još dve kule i delovi bedema. Na centralnoj površini tvrđave nalazi se uređeni gradski park, zvani Bedem.

(43.127719°N 20.414943°E)

status:UNESCO svetska kulturna baština status:prostorna kulturno istorijska celina od izuzetnog značaja šifra:PKIC0024 status:spomenik kulture od izuzetnog značaja šifra:SK0534 pristup:pešačenje do 1 km pristup:uspon, srednji stanje:značajni ostaci

Uspon do objekta kreće iz turističkog kompleksa u podnožju brda. Staza uspona je obeležena i vidljiva. Uspon je na tri mesta od po sto metara srednje težak. Uspon je dug 950 m. Stazu je uradilo provatno preduzeće u čijem je vlasništvu hotel u podnožju. Nedavno smo čuli (leto 2018.) da je u pripremi izgradnja puta do Gradine kojim će se moći kretati i autobusi.

(43.026435°N 20.560952°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0166 pristup:pešačenje do 3 km pristup:uspon, zahtevan

Ovde je stolovala Jelena Anžujska. Dosta veliki delovi građevine su dobro očuvani. Međutim, sa razdaljine se uočava jedino glavna kula, sve ostalo je prikriveno gustim zelenilom. Pogled sa vrha je pravi doživljaj.

(43.2376°N 20.3963°E)

(43.109°N 20.160°E)

(43.7208163°N 21.114472°E)

(43.6374°N 20.9733°E)

stanje:značajni ostaci status:spomenik kulture šifra:SK0370

(43.7131°N 21.0294°E)

(43.726836°N 21.297302°E)

(43.67°N 21.3805°E)

period:ranovizantijski

(43.67045°N 21.40426°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0169

(43.650965°N 21.422218°E)

lokacija:nepoznata

Nalazi se na brdu 700 m od Morave. Za okolinu Kruševca u gvozdenom dobu najveći vojno strateški značaj su imala utvrđenja Ukosa u Gradu Stalaću, Gradište u selu Praskovče iznad obale Južne Morave i utvr đenje Bogomoljište iznad Kukljina na obali Zapadne Morave

(43.620648°N 21.494137°E)

pristup:

Od ostataka postoji tridesetak metara bedema u visini 1.5 do 2 metra, ulazni prostor omećen nazanakama dve kule, kao i savršeno očuvani polukružni prostor širine desetak metara između dva (pretpostavljena) niza bedema.

(43.603048°N 21.271350°E)

(43.583632°N 21.321610°E)

Grad je verovatno podigao ili dogradio knez Lazar. Bio je prestoni grad do 1405. kada to postaje Beograd. Početkom 15. veka zauzimaju ga Turci u dva navrata, a zatim i Mađari. Od 1444. do 1454. kada ga konačno uzimaju Turci, bio je vraćen despotu urđu. U okviru kompleksa su ostaci kule, ostaci bedema, crkva Lazarica koja je i najbolje očuvana, Narodni muzej, spomenik Knezu Lazaru, kao i osnove drugih objekata. Arheološka istraživanja kompleksa su i dalje u toku.

(43.455322°N 20.939875°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0172 nastanak:14. vek

Podignuta je krajem 14. veka. U skorije vreme, pre nekoliko godina, prostor tvrđave je dopunjen postavkom koja je predstavljala ondašnji život na dvoru. Ima status spomenika kulture od velikog značaja. Do tvrđave se stiže putničkim vozilom. Dobar deo puta je zemljani ili makadamski.

(43.261962°N 20.8354°E)

pristup:žičarom pristup:pešačenje do 1500 m

Arheološki kompleks čine ostaci kasnoantičkih objekata i ostaci bazilike iz doba ranog hrišćanstva

(43.2642°N 20.9131°E)

Na brdu iznd sela locirano je utvrđenje dimenzija 200

(43.7671°N 21.2477°E)

(43.773°N 21.2269°E)

Prema rečima meštanina Ljubisava Mitrovića, ostaci grada se nalaze na vrhu, kao i u podnožju brda.

(43.619882°N 21.532565°E)

lokacija:približna

Nalazi se na brdu 700 m od Morave. Za okolinu Kruševca u gvozdenom dobu najveći vojno strateški značaj su imala utvrđenja Ukosa u Gradu Stalaću, Gradište u selu Praskovče iznad obale Južne Morave i utvr đenje Bogomoljište iznad Kukljina na obali Zapadne Morave

(43.622347°N 21.694083°E)

stanje:vidljivi ostaci pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 100 m pristup:nema oznaka

Jedini vidljiv objekt na lokaciji je kula, sačuvana u visini cca 3m, uz još par ostataka bedema ili drugog objekta.

(43.6368°N 21.7101°E)

period:gvozdeno doba period:kasnoantički period ranovizantijski period:rani srednji vek pariod:pozni srednji vek

Nalazi obuhvataju starije i mlađe gvozdeno doba, kasnoantički/ranovizantijski period, rani i pozni srednji vek, kao i novi vek. Vidljivih ostataka nema, ima ostataka kamena i šuta. Otkopan je bedem, ranije u znatnoj visini, a sada, devastiran, ispod mivoa terena. Bovan je bio administrativni centar šireg okruga pred dolazak Turaka, a i potom. Bio je branjen sa tri dobro postavljene utvrde: - Kulina čiji ostaci su vidljivi na izlazu iz moravičke klisure, - utvrda na naspramnom brdu Kitica - Gradina Ljiljače, iznad samog mesta.

(43.5646°N 21.8380°E)

pristup:uspon, težak pristup:otežan, gusto rastinje pristup:nemoguć bez vodiča

Prema rečima meštana, do ostataka put vodi preko vrha stene ispod koje je manastir, zatim kroz teren obrastao rastinjem i žbunjem. Objekat je nemouguće pronaći bez vodiča.

(43.554942°N 21.611437°E)

(43.419770°N 21.619543°E)

pozicija:nepoznata

Prema navodima arheologa koji su istraživali ovu lokaciju, ostaci tvrđave ne postoje - negde u prvoj polovini veka su poslužili kao materijal za izgradnju puta.

(43.474028°N 22.094444°E)

stanje:vidljivi ostaci pristup:putničkim vozilom pristup:pešačenje do 100 m pristup:uspon, lak status:spomenik kulture šifra:SK0698

Tvrđavi se lako pristupa. Kolima se stiže asfaltnim putem do na 200m od ulaza u tvrđavu. Pristup na plato tvrđave ide kroz prirodni uski i dugački usek, koji je sigurno bio nepremostiva prepreka osvajačima. Na vrhu su preživele dve kule, s tim što je jedna od njih, iz nepoznatih razloga, minirana 1999 godine. Po rečima meštana, miniranje je izvršeno dinamitom, sa zemlje, odnosno nije posledica pogotka rakete iz vazduha. Ispod vertikalnih litica teče Svrljiški Timok, a njegovim kanjonom ide pruga za Knjaževac čuvena po broju tunela i mostova - i jednih i drugih ima preko 30.

(43.440833°N 22.104267°E)

stanje:istraživanje u toku

Na terenu su istraživana dva objekta. Jedan je konzerviran i ponovo prekriven zemljom. Drugi, koji se nalazi u neposrednoj blizini, samo sa istočne strane puta, je bio otkopan. Vodič nam je rekao da je u pitanju kupatilo - terme.

(43.435336°N 21.867495°E)

status:spomenik kuture šifra:SK0861

U podnožju kule Železnik na jednom mestu cveta crveni božur. Oko kule se intezivno radi na uređenju pristupa, stepeništa sa rukohvatom. Od kule do izletišta Vidrište uređuju se staze i mesta za odmor.

(43.4298°N 21.8772°E)

lokacija:približna

Od celog utvrđenja, danas se mogu videti samo ostaci apside pripadajuće bazilike. Osim toga, na pojedinim mestima se mogu ispratiti linije bedema. U neposrednoj blizini lokacije se nalazi "Jovina jama", mesto na kome se intenzivno kopalo u potrazi za legendarnim, zakopanim, blagom.

(43.3282°N 21.8929°E)

(43.3259°N 21.8954°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0289 tag:tvrđava

Prostor obiluje sadržajem iz mnogo epoha. Tu su: ulazna kapija, hamam, rimske terme, vizantijska ulica, Bali-begova džamija, lapidarijum, ostaci bazilike, barutane u spomen kosturnica. Zatim - savremeni spomenici, gradska bašta, turistička prezentacija i solidna ugostiteljska ponuda. Na samo par koraka od tvrđave je (rimska) Vila sa oktogonom, za koju postoji mogućnost da je Konstantinov rodni dom. Tvrđava ima status spomenika kulture od velikog značaja.

(43.331311°N 22.032361°E)

lokacija:nepoznata

(43.2482°N 21.9555°E)

lokacija:nepoznata

(43.2667°N 21.7642°E)

status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0047 period:vizantijski

Celo brdo, osim dela grebena, je pod gustom šumicom i pod trnjem. Osim rasutog kamenja i konfiguracije terena koji na par mesta, moguće, ocrtavaju liniju bedema i komunikacije, druge ostatke je teško naći.

(43.3441°N 22.1075°E)

(43.3407°N 22.0755°E)

lokacija:nepoznata

(43.1954°N 22.1619°E)

lokacija:nepoznata

(43.280218°N 22.060035°E)

lokacija:nepoznata

U blizini sela Jelašnice odnosno delu Jelašničke klisure kroz koju je išao srednjevekovni put za Pirot na lokalitetu Kulina I i II, Šanac, Velika i mala Crkvica, Građenica, Spomenik, lađište i Gradac nalaze se ostaci koji pripadaju manjim utvrđenjima i kulama. Takođe, iznad samog ulaza u klisuru (Ždrelo), u ataru sela Čukljenik, na lokalitetu Kulina, postoje opstaci zidova i kada uklesana u kamen sa par kamenih stepenika (Utvrđenja Niša i okoline, Vladan Stojiljković 2012).

(43.372951°N 21.996004°E)

Jedini vidljivi ostatak grada je linija bedema koja je obeležena/konzervirana slojem tucanog kamena širine 2 metra. Linija je nepravilnim polukrugom štitila pristup sa tri strane, dok je zapadnu stranu (verovatno) čuvala velika strmina. Ulaz u tvrđavu, sudeći po konfiguraciji terena, nalazio se na najjužnijoj tački bedema. Odmah ispod brda nalazi se izletište Gradac opremljeno drvenim klupama u hladu lepe šume.

(43.309490°N 21.948254°E)

period:kultura/vlast rimski status:arheološko nalazište od izuzetnog značaja šifra:AN0022

Naselje nastalo u 3. veku kao rimsko poljoprivredno gazdinstvo, živelo je sve do 8. veka, odnosno do upada Slovena. Predstavlja arheološko nalazište od izuzetnog značaja. Lokalitet je već duže vremena zatvoren zbog rekonstrukcije (2019.). Radi se krovna konstrukcija kojom će lokalitet biti zaštićen od padavina.

(43.221610°N 21.845256°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0205

O tvrđave je preostao samo bedem na jednoj strani. Pristup tvrđavi je uređen, ali se, očigledno, ne održava svakodnevno. Od parkinga pored restorana do koga se dolazi kolima, prema vrhi vodi popločana staza sa osvetljenjem i klupama uz put. Pedesetak metara ispod tvrđave izrađeno je nadsvođeno odmorište za par desetina ljudi.

(43.239937°N 22.016046°E)

lokacija:nepoznata

(43.1348°N 22.3392°E)

lokacija:nepoznata

Vlasnik na svom imanju otkopao ostatke crkve i bedema

(43.1463°N 22.9342°E)

lokacija:nepoznata

Prema navodima arheologa iz pirotskog muzeja naziv objekta je poznat, ali nema nikakvih ostataka niti je poznata njegova tačna lokacija.

(43.158°N 22.582°E)

stanje:dobro status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0226

Objekt je potpuno renoviran i otvoren za posete 2019. godine. Stari grad deluje izuzetno atraktivno. Gornji grad je mala tvrđava, ali je sav u kulama, stepenicama i prolazima.

(43.288080°N 22.581596°E)

Bugarska tvrđava; ostaci utvrde. Po rečima upućenih ljudi iz Pirota, tvrđava se nalazi iza grebena koji se uzdiže iznad reke Temske u visini brane HE Temska.

(43.117432°N 22.678783°E)

(43.096202°N 22.405688°E)

status:spomenik kulture šifra:SK0678

(43.1050°N 22.4698°E)

lokacija:približna

Ostaci crkve. Ranije se okupljao narod za dan nekog sveca. Nalazi se na granici atara sela Vojnici.

(43.0618°N 22.2639°E)

period:rimski

(43.028649°N 22.729514°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0080

Kale se nalazi uz selo Obrenovac, sa suprotne strane autoputa u odnosu na selo Gojin dol. Lokaciju je sada teško naći jer je postala deo okolne prašume, koja je još okružena bedemima trnja. Na lokaciji se prepoznaju osnove dve kule, deo prolaza i deo linije spoljnih bedema. Uz trasu Koridora 10 otkriven je još jedan arheološki lokalitet - raskrsnica puteva iz rimskog doba. Jedinstveno otkriće pružilo je mogućnost da se prouči kako su Rimljani rešavali ukrštanja puteva.

(43.363742°N 21.419260°E)

pristup:pešačenje do 300 m. pristup:uspon lak

Nalazi se na nižem od dva naspramna vrha istog brda koja razdvaja usek (moguće veštački). Zaravan na kojoj se nalaze ostaci utvrde, ovalnog je oblika, otprilike 60 puta 30 m. Prepoznaju se prilaz i ulaz u objekt, kao i prolaz dužinom tvrđave. Vidljivi su ostaci kule, bedemi na par mesta, kao i kamenom ograđen otvor (bunar?).

(43.292340°N 21.411958°E)

(43.226946°N 21.576674°E)

stanje:vidljivi ostaci period:rimski period:turska vladavina period:srednji vek status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK2052

Tvrđava je podignuta još za vreme Rimljana. Nalazi se na brdu koje dominira udolinom Prokuplja. Isto brdo je posvećeno razonodi i rekreaciji meštana. Do vrha, odnosno do restorana se može doći i kolima, ali je mnogo ugodnije prepešačiti široko, senovito stepenište od podnožja. Sa bedema tvrđave i sa terase restorana se pruža izvanredan pogled na grad i kotlinu. --- Ispod tvrđave, a pri kraju kosine koja se završava ravnom obalom Toplice, nalazi se Vodena kula. Pristupa joj se pešačenjem uz obalu reke. --- Takođe, par stotina metara dalje, Toplica pravi prirodni fenomen, tzv. topličku epigeniju. Radi se o tome da se formiraju kotrljajući talasi koji na površini imaju obrnuti smer, pa se čini da deo toka teče uzvodno. --- Na samom kraju asfaktnog puta, pred samim ulazom na praking restorana, pronađeni su ostaci velikog srednjovekovnog ili antičkog objekta. Put je zatvoren, istraživanje se radi.

(43.228207°N 21.577592°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK2052

(43.213878°N 21.394309°E)

pozicija:približna

(43.0743°N 21.646°E)

Ranovizantijski grad, po veličini sličan Caričinom gradu

(43.1094175°N 21.4899493°E)

Ostaci tvrđave

(43.066783°N 21.561367°E)

status:arheološko nalazište od velikog značaja šifra:AN0041

Od zidanih bedema skoro da nema tragova, iako se na slikama sa ranijih iskopavanja vidi da su postojali.

(43.251383°N 21.178108°E)

stanje:vidljivi ostaci

Ostaci crkve Svetog Pantelejmona su vidljivi i konzervirani. Po rečima meštana, ostaci (minimalni) bedema srednjevekovne tvrđave, vizantijske ili srpske, nalaze se na brdu iznad crkve. U blizini se nalazi zavetno drvo.

(43.130864°N 21.297026°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0307

Nalazi se na grebenu brda koje se izdiže iznad puta prema selu Rudare. Podigla je u 15. veku Mara Branković, žena Mehmeda 2. Ostaci Gornjeg grada su delovi bedema i osnove par objekata. Prilaz je neobeležen, gusto rastinje pokriva celo brdo, a pošto je to i lovno područje, vodič je neophodan.

(42.949324°N 21.4114°E)

stanje:značajni ostaci status:spomenik kulture šifra:SK0835

Do objekta iz centra sela ima manje od 600 m pešačenja, od čega oko 200 m dobre strmine. U zavisnosti od vremenskih uslova, putničkim vozilom se može prići do prve veće strmine i time smanjiti pešačenje na pola. Terensko vozilo može da izgura do kraja. U planu je popravka puta i uređenje mesta za normalan pristup i parkiranje.

(42.9243°N 22.1413°E)

(42.930723°N 22.170414°E)

Po rečima meštana na brdu Morič se nalaze minimalni ostaci tvrđave ili naselja (upitati u prodavnici).

(42.9515°N 21.6714°E)

status:arheološko nalazište od izuzetnog značaja šifra:AN0024

Ima status arheološkog nalazišta od izuzetnog značaja. Veća je po obimu i sadržaju od nekih mnogo posećenijin lokacija u Srbiji. Razlog slabije posete su udaljenost od glavnih puteva, kao i loše pristupne saobraćajnice.

(42.9809°N 21.6806°E)

period:kasnoantički

Na mestu arheološkog lokaliteta nalazi se i crkvište koje lokalno stanovništvo povremeno posećuje. Još tokom 70-tih godina prošlog veka na ovom mestu su se održavali urđevdanski sabori. Sada su slični događaji potpuno zamrli.

(42.9521°N 21.6744°E)

period:kasnoantički

(42.775792°N 21.603273°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0159

Na lokaciji je vidljiva samo crkva novijeg datuma, sagrađena na temeljima starije. Slabo vidljivi ostaci bedema tvrđave, prema rečima meštana, nalazili su se u neposrednoj blizini, sa južne strane. Taj deo terena ne samo da je izuzetno strm, već je i potpuno urastao u zeleni gustiš, tako da je potpuno nepristupačan. Snimili smo samo deo stene sa severozapadne strane koji ilustruje strateški položaj brda na kome se tvrđava nalazila. Ispod brda se danas nalazi rudnik mermera.

(42.913447 °N 21.531158°E)

U zapadnom delu Leskovačke kotline, prvoj celini pripadaju dva utvrđenja, jedno na Brajšorskom visu (kat. 170), a drugo na lokalitetu Kuline ili Jeriningrad u Lecu (kat. 182). Za fortifikaciju na Brajšorskom visu nedostaje bliži opis. Više podataka ima za utvrđenje na brdu ispod kojeg se spajaju Lecka i Rudnička reka, severozapadno od Leca (kat. 182). Tu se može ispratiti kontinuitet utvrđivanja od praistorije do srednjeg veka. Ova fortifikacija je nepravilne osnove, približne površine 80 dž 45 m, okružena odbrambenim rovom. Vidljivi ostaci bedema, debljine oko 3 m, građeni su od lomljenog kamena vezanog krečnim malterom (sl. 33). Odavde potiču nalazi iz eneolit-skog perioda, zatim novac Konstantina I, fragmenti ke-ramičkih posuda, ali i ostaci peći za topljenje rude. Eneolitska bakarna sekira nađena u blizini okna ukazuje na značaj rudarstva na ovom prostoru od praistorije do danas. Utvrđenje u Lecu, na lokalitetu Kuline, sigurno se može dovesti u vezu sa rudarstvom i svakako je bilo važno u zaštiti rudarskih revira. (Sonja Stamenković: Rimsko nasleđe u Leskovačkoj kotlini)

(42.893422°N 22.066483°E)

Na lokaciji se mogu uočiti: linija bedema u dužini tridesetak metara, nekoliko gomila rasutog lomnjenog kamena i više rupa iskopanih od "arheologa amatera". Dublje od tridesetak metara se ne može proći od guste vegetacije.

(42.991354°N 21.934971°E)

status:arheološko nalazište šifra:AN0163

Na ovom lokalitetu pronađeni su metalni predmeti od izuzetnog značaja za nauku. Lokalitet sadrži tragove naselja iz neolita, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba, iz rimskog, vizantijskog i turskog perioda.

(42.85818°N 21.841835°E)

(42.850408°N 21.912472°E)

pristup:pešačenje do 1.5 km pristup:uspon srednji status:spomenik kulture šifra:SK0875

Lokacija je potpuno urasla u zelenilo. Kule i bedemi, očuvani u visini 1 do 2 metra, jedva se naziru.

(42.84624°N 22.008652°E)

Ostaci grada

(42.6719°N 22.1845°E)

pristup:pešačenje 500m pristup:uspon, težak pristup:nemoguć bez vodiča stanje:vidljive osnove period:kultura/vlast vizantijski

Ova lokacija do sada nije istraživana. Na lokaciji postoji nekoliko nevelikih gomila kamenja, verovatno ostaci bedema i ulazne kapije. Prostor koji ispinjavaju ostaci iznosi 300 puta 100 m (vrlo slobodna procena). Pošto istraživanja nisu rađena, sve iznete procene potiču od arheologa "amatera". Inače okolina Surdulice obiluje neistraženim ostacima starih naselja i tvrđava. Prema rečima meštana postoje minimalni ostaci: - ispod Strešera, prema Gornjim Romanovcima, rimski (?), - ispod sela Božica prema Romanovcima, - iznad manastira Palja, rimski (?) - selo Bitvrđa, potes Straža kod HE1, velika i mala tvrđava, rimska (?); Straža ima male kule, a mesto na Čemernoj se zove Kula, - ispod mesta Bukova glava na Vlasini, - kod Kijevca, uzvišenje između dva potoka, - selo Jelašnica, nađeni su srebnjaci Marije Terezije.

(42.581431°N 21.889545°E)

status:spomenik kulture od velikog značaja šifra:SK0659 nastanak:13. vek

Tvrđava se nalazi na par kilometara severno od Vranja, na pedesetak metara od magistralnog puta. Zaklonjena je od očiju, a malo mesta za parkiranje nalazi se u jednoj oštroj krivini gde se od glavnog odvaja zemljani put ka tvrđavi. Osim uskog prilaza, sa svih strana plato se završava vrlo strmim ili okomitim stenama. Građena je u 13. veku.

(42.5425°N 22.0323°E)

lokacija:napoznata

Na području same Vranjske Banje ima više mesta na kojima su vidljivi minimalni tragovi starih naselja i na kojima su vršena istraživanja. Međutim, pošto se susedno selo zove Izumno, logično je da lokaciju treba tražiti u tom mestu.